Το 2019, ο Roman Dial, οικολόγος στο Alaska Pacific University παρατήρησε κάποιες σκιές σε δορυφορικές εικόνες από την τούνδρα της Αρκτικής. Μαζί με το φίλο του Brad Meiklejohn, εκπρόσωπο της Αλάσκα στο Conservation Fund, νοίκιασαν ένα μονοκινητήριο αεροπλανάκι που τους πήγε μέχρι ένα σημείο κι έπειτα συνέχισαν το πενθήμερο ταξίδι τους περπατώντας μέχρι τον προορισμό τους, στην καρδιά της τούνδρας. Όταν έφτασαν εκεί, οι ανησυχίες του Dial επιβεβαιώθηκαν: οι σκιές στις εικόνες ήταν όντως λευκά έλατα που οφείλουν την παρουσία τους στο φαινόμενο του «αρκτικού πρασινίσματος».
Το «αρκτικό πρασίνισμα», ή με άλλα λόγια η εμφάνιση δέντρων εκεί που δεν πρέπει να υπάρχουν, συμβαίνει γιατί η Αρκτική ζεσταίνεται τέσσερις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτό ανατρέπει τις κλιματικές συνθήκες της τούνδρας και ευνοεί τη βλάστηση, η οποία εξαπλώνεται όλο και πιο βόρεια. Η αποστολή του Dial το 2019 ανακάλυψε ουσιαστικά μια αρκτική σαβάνα, ένα δάσος λευκών ελάτων. «Ξέρεις ότι το κλίμα έχει αλλάξει όταν βλέπεις δέντρα να μεγαλώνουν» είπε ο ίδιος. «Δεν πρόκειται για 5 ή 10 χρόνια διαφορετικού καιρού. Μιλάμε για 30 χρόνια κλίματος που βοηθά νέα δέντρα σε νέα μέρη να ευδοκιμήσουν».
Σύμφωνα με τη δημοσίευση του Dial και της ομάδας του στο επιστημονικό περιοδικό Nature, ο πληθυσμός των λευκών ελάτων αυξάνεται ανησυχητικά, ενώ κάθε χρόνο ανεβαίνει 4 χιλιόμετρα πιο βόρεια. Συνήθως οι σπόροι των ελάτων δεν ταξιδεύουν παραπάνω από μερικά εκατοντάδες μέτρα, αλλά οι ερευνητές ανακάλυψαν νεαρά έλατα που προήλθαν από μεγαλύτερα δέντρα 8-11 χιλιόμετρα μακριά. «Οι αποικιστές είναι πολύ μπροστά. Βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση ακόμα και από θάμνους» λέει ο Dial. Σε αυτή τη φάση, η ομάδα του προσπαθεί να καταλάβει πώς τα νέα δέντρα εξαπλώνονται τόσο γρήγορα, αλλά υποθέτει πως οι αποικιστές έχουν πρόσβαση σε θρεπτικά συστατικά από το χώμα, τα οποία τα παλαιότερα δέντρα έχουν εξαντλήσει.«Αν θέλεις να μελετήσεις πώς κινούνται τα δάση, δεν είναι πολύ καλή ιδέα να πας στις παρυφές, γιατί εκείνο είναι το σημείο όπου τα δέντρα σταμάτησαν» λέει ο Dial. Η θεωρία του έχει λογική· το μικρόβια στο χώμα εκείνου το σημείου της Αρκτικής ευνοούν τα λευκά έλατα, καθώς πολλαπλασιάζονται όσο το έδαφος θερμαίνεται, παράγοντας τις ουσίες που τα δέντρα χρειάζονται. «Η αύξηση της θερμοκρασίας είναι το σημείο-κλειδί και οι υψηλότερες θερμοκρασίες σημαίνουν και μεγαλύτερες περιόδους βλάστησης» λέει ο Scott Goetz, ο οποίος μελετά το αρκτικό πρασίνισμα στο Northern Arizona University, ανεξάρτητα από τον Dial. «Συνεπώς οι συνθήκες είναι πολύ πιο κατάλληλες και οι θρεπτικές ουσίες είναι αποτέλεσμα των ίδιων αλλαγών».
Το περίεργο είναι ότι και τα ίδια τα λευκά έλατα συμβάλλουν με τη σειρά τους στην αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το χιόνι αντανακλά το φως του ήλιου. Τα δέντρα όμως απορροφούν περισσότερη θερμότητα και θερμαίνουν με τη σειρά τους την περιοχή, παγιδεύοντας παράλληλα το χιόνι κοντά στο έδαφος. Η στρώση χιονιού στις ρίζες τους εμποδίζουν το χειμωνιάτικο κρύο να παγώσει το χώμα και ταυτόχρονα τα ψηλά δέντρα κόβουν τους δυνατούς κρύους ανέμους.
Το αρκτικό πρασίνισμα έχει πολλές συνέπειες, αλλά αυτή που ανησυχεί τους επιστήμονες περισσότερο είναι το λιώσιμο του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους. Το υπέδαφος είναι γεμάτο νεκρό οργανικό υλικό, το οποίο δεν έχει όμως αποσυντεθεί πλήρως. Αν αποψυχθεί, η διαδικασία αποσύνθεσης θα ξεκινήσει σχεδόν στιγμιαία. Βακτήρια θα καταναλώσουν το υλικό, αποβάλλοντας διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο στην ατμόσφαιρα. Αυτή τη στιγμή, το υπέδαφος αποψύχεται τόσο γρήγορα που το έδαφος της Αρκτικής καταρρέει, αφήνοντας μεγάλα κενά στο τοπίο. «Οι επιπτώσεις είναι τεράστιες» λέει ο Goetz. «Στην τελική έχει να κάνει με το παγωμένο υπέδαφος, γιατί μία μεγάλη δεξαμενή άνθρακα έχει ενεργοποιηθεί.
Σε άλλα μέρη της Αρκτικής, τα έλατα δεν έχουν γνωρίσει την ίδια επιτυχία, φέρνοντας τους ειδικούς αντιμέτωπους με μια νέα ερώτηση: γιατί; Ποιες είναι οι κλιματικές συνθήκες που καθορίζουν πού τα δέντρα εξαπλώνονται; Για να την απαντήσουν, θα χρειαστούν περαιτέρω έρευνες, κι άλλες ορειβατικές αποστολές και πολλές περισσότερες δορυφορικές φωτογραφίες.
