Γιατί η βία κατά των γυναικών αποτυπώνεται τόσο λάθος στην τηλεόραση;
Κλέλια Φατούρου
25 Νοεμβρίου 2022
Βία και γυναίκες. Δύο λέξεις που είναι τρομερά γοητευτικές στα μάτια των παραγωγών και των σκηνοθετών. Εδώ και κάποια χρόνια, η σεξουαλική βία, η σωματική κακοποίηση και οι δολοφονίες των γυναικών έχουν γίνει κανονικότατο μέρος της ζωής μας. Δυστυχώς, τόσο στην πραγματικότητα όσο και στη μικρή οθόνη.
Η απεικόνιση της βίας κατά των γυναικών στην τηλεόραση είναι όλο και πιο συχνή. Θα μου πεις, δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα; Η απάντηση είναι ναι, αλλά τα αντανακλαστικά της τηλεόρασης είναι αργά και συνεχίζουμε να παρακολουθούμε το ίδιο στερεότυπο. Λευκός άντρας serial killer (ή serial rapist), που είναι τρομερά γοητευτικός, σέξι, σχεδόν λυπάσαι να τον κατηγορήσεις για τα εγκλήματά του.
Αληθινά πρόσωπα σαν τον Ted Bundy ή fictional σαν τον Joe Goldberg στο "You", ο κακοποιητής είναι σχεδόν πάντα ένας άντρας που βλέπεις πρώτα σαν γκόμενο και μετά σαν επικίνδυνο για την κοινωνία. Και κάπως έτσι ξεχνάμε αυτά που κάνει και επικεντρωνόμαστε στο πρόσωπο.
Από την άλλη, τα θύματα είναι σέξι λευκές γυναίκες, που ξεκινούν ως αντικείμενα του πόθου και καταλήγουν δολοφονημένες. Κι εσύ καταλήγεις να τις κρίνεις, αν και βαθιά μέσα σου ξέρεις ότι δεν θα έπρεπε. Δεν θα δεις ποτέ γυναίκες- θύματα που δεν είναι λευκές, που είναι υπέρβαρες (εκτός αν βλέπεις τη Σιωπή των Αμνών) ή που τέλος πάντων δεν είναι εντυπωσιακά μοντέλα. Αν είσαι θύμα, δεν ταυτίζεσαι επ'ουδενί με αυτό που βλέπεις στην οθόνη. Οι γυναικοκτονίες με θύματα 60χρονες συζύγους, οι συνεχείς δολοφονίες μαύρων και τρανς γυναικών, και οι θύτες που μπορεί να είναι ένα απλό πρώτο ραντεβού ή οι σύζυγοι που, κατά τη γειτονιά, είναι τρυφεροί οικογενειάρχες, δεν υπάρχουν στην τηλεόραση.
Είναι σαν να υπάρχει ένας σιωπηλός διαγωνισμός μεταξύ των δημιουργών για το ποιος θα αναπαραστήσει την πιο εντυπωσιακή σκηνή βίας και πώς θα την παντρέψει με τη σύγχρονη ποπ κουλτούρα, έτσι ώστε να βλέπουμε με χαρά, και όχι αηδία, το αιματοκύλισμα. Αν ο Joe Goldberg είναι ένα τραυματισμένο αγόρι που εγκατέλειψε ο μπαμπάς του, λατρεύει το διάβασμα και έχει φωνή για ASMR, τότε δεν πειράζει που μισεί τις γυναίκες και τις ρίχνει από γέφυρες.
Πρέπει να βλέπουμε την έμφυλη βία, αλλά με τρόπο που βοηθά
Με αφορμή το Maestro του Παπακαλιάτη και το επεισόδιο με την ενδοοικογενειακή βία, σοκαρίστηκε το πανελλήνιο με το ξύλο που τρώει καθημερινά η Μαρία από τον σύζυγό της στους Παξούς. Ήταν πράγματι μία σκληρή σκηνή, αλλά όχι κάτι που δεν έχουμε δει εκατομμύρια φορές τις τελευταίες δεκαετίες στην τηλεόραση. Κάπως νιώθω ότι η έμφυλη βία δημιουργείται από έναν σκηνοθέτη που θέλει να ακούσει μπράβο για το θάρρος (το ποιο;) του να δείξει αυτό που ξέρουμε όλοι. Αυτό που ακούμε στο διπλανό διαμέρισμα αλλά κωφεύουμε επειδή δεν έχουμε όρεξη να μπλέξουμε.
Το ζητούμενο είναι να βλέπουμε τη βία κατά των γυναικών στην τηλεόραση, γιατί είναι ένα τεράστιο υπαρκτό πρόβλημα και πρέπει να υπάρχει η υπενθύμισή του. Μόνο όμως όταν βοηθά τις γυναίκες να ταυτιστούν, να νιώσουν λιγότερο μόνες και να δουν ότι υπάρχει φως στο τέλος του τούνελ. Όπως συνέβη και με την τρομερά αδικημένη αυτοβιογραφική σειρά "I May Destroy You" της Michaela Coel.
Ένας βιασμός που ανοίγει μία τεράστια συζήτηση γύρω από τη συναίνεση, το πώς ζεις μετά από έναν βιασμό και πώς το διαχειρίζεσαι. Και όχι απαραίτητα μέσα από θρίλερ. Με τα απαραίτητα κωμικά στοιχεία, έτσι όπως ακριβώς είναι η ζωή. Αν η έμφυλη βία δεν κάνει focus στη γυναίκα, στο τι ακολουθεί και στο τι πρέπει να αλλάξει, δεν έχει κανένα νόημα. Αν η έμφυλη βία ασχολείται με το πληγωμένο ανδρικό εγώ, τότε κανονικοποιείται. Μαθαίνουμε ότι πρέπει να ζούμε με τον φόβο, ότι αν είσαι γυναίκα είναι αναπόφευκτο να φας ξύλο από κάποιον σύντροφο και αν είσαι άντρας, όλα θα πάνε καλά αν είσαι λίγο σέξι.
Δεν είμαστε ή θύματα ή εκδικητές
Οι γυναίκες είναι άνθρωποι. Δεν διαθέτουν κάποια υπερδύναμη, ή τέλος πάντων δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να έχουν. Δεν θα έπρεπε να επιλέξουν να είναι θύματα ή πολύ σκληροί άνθρωποι που υψώνουν τείχη ή εκδικούνται όποιον άντρα γνωρίσουν. Είναι άνθρωποι με αδυναμίες, με δύσκολες μέρες, με πολύ δυνατές μέρες, με χιούμορ, αυτοσαρκασμό. Που δεν θέλουν να φοβούνται να περπατήσουν μόνες τους, που δεν θέλουν να δίνουν σημασία σε κάθε μικρή ένδειξη ενός κακοποιητή, λίγο πριν ξεκινήσει τη δράση του. Ακόμα όμως και αν γίνουν θύματα, και τα στατιστικά είναι ούτως ή άλλως ανησυχητικά, θέλουν να μπορούν να συνεχίσουν τη ζωή τους, και δυνατές και αδύναμες. Και θέλουν να βλέπουν την ιστορία τους στην οθόνη με ρεαλιστικό τρόπο. Θέλουν να ακουστεί η δική τους πλευρά και όχι το ότι ήταν «άτυχες» επειδή πέρασαν από το λάθος σημείο ή έκαναν σεξ με έναν επικίνδυνο άνθρωπο. Θέλουν να βλέπουν αληθινές ιστορίες, όχι μέσα από ντοκιμαντέρ που δείχνουν καρέ καρέ έναν θάνατο. Αλλά να βλέπουν τη ζωή τους μετά. Πώς μπορούν να ζητήσουν βοήθεια, πόσο ρεαλιστικό δύσκολο είναι να ζητήσεις βοήθεια και πώς μπορείς να συνεχίσεις, ακόμα και όταν κουβαλάς μέσα σου μία πολύ σκοτεινή στιγμή.