«Είναι εδώ ο Αλέκος; Το φάντασμά του εννοώ», ακούω ένα κορίτσι, το πολύ 7 χρονών να ρωτά συνωμοτικά τη συμμαθήτριά της. Έχουν μόλις τελειώσει το θέατρο σκιών του Μουσείου και ετοιμάζονται να επιστρέψουν σπίτι του, κατενθουσιασμένα με όλο αυτό που έζησαν.
Το πνεύμα του Αλέκου Φασιανού ζει σίγουρα στη Νεοφύτου Μεταξά, αφού εκεί ήταν το πατρικό του σπίτι, που αργότερα έγινε ο χώρος για μερικά από τα έργα του, και ένα μέρος που θα νιώσεις και σαν δικό σου σπίτι. Γιατί αυτό ήθελε και ο μεγάλος ζωγράφος. Όση ώρα περιεργάζομαι την έκθεση, σε 3 ορόφους, σκέφτομαι το πόσο οικεία νιώθουμε με τους πίνακές του, ίσως γιατί υπήρχαν σε κάθε ελληνικό σπίτι (αυθεντικοί ή πιστά αντίγραφα) τη δεκαετία του '90. Από την κρεβατοκάμαρα των γονιών μου, μέχρι το δικό μου σαλόνι ως ενήλικη, ο Αλέκος Φασιανός είναι ο μόνος που θα μπορούσε να πει ότι έχει μπει στα περισσότερα σπίτια. Και να είναι κυριολεκτικό.
Βρεθήκαμε εκεί μερικές εβδομάδες πριν ανοίξει τις πόρτες του στο ευρύ κοινό, στις 26 Απριλίου και μιλήσαμε με την κόρη του Βικτώρια για το υπέροχο νεοκλασικό αλλά και για τον καλλιτέχνη «που δεν ήθελε καθόλου τις ευθύνες».
«Τη δεκαετία του '30, σύσσωμη η οικογένεια του Φασιανού μετακόμισε εδώ, γιατί ο παππούς του Ανδρέας ορίστηκε παπάς στην εκκλησία του Αγίου Παύλου. Άρα εκείνος, τα 3 αδέρφια, οι γονείς και οι παππούδες του ήρθαν εδώ, σε ένα νεοκλασικό σπίτι, σε σχήμα Γ, με μία εσωτερική αυλή και κεραμοσκεπή. Έζησε την Αθήνα σε μία εποχή όπου το αίσθημα της γειτονιάς ήταν πολύ έντονο. Ο καστανάς, ο γαλατάς που έμπαινε στο σπίτι και διέλυε τις ζωγραφιές του, το Περοκέ, οι κινηματογράφοι, το Αλκαζάρ, η Βικτώρια, το Εθνικό Θέατρο. Αυτό θέλουμε να περάσουμε κι εμείς. Την έννοια της γειτονιάς. Εκείνοι τότε έπαιζαν πετροπόλεμο και πατατοπόλεμο, ενώ χωρίζονταν σε δρόμους», μου εξηγεί η Βικτώρια.
Συζητάμε για τα βιώματα των γονιών μας μέσα από το μεγάλωμα στο κέντρο της πόλης, κι ας ήταν σε διαφορετικές δεκαετίες. Αυτό το πάντρεμα της γειτονιάς και των παιχνιδιών στον δρόμο με τον πολιτισμό και την τέχνη, ήταν σίγουρα κάτι που έζησαν μόνο όσοι μεγάλωσαν στην Κυψέλη, το Μεταξουργείο, την Ομόνοια και τα πέριξ. Πώς οι άνθρωποι φοβούνταν και φοβούνται ακόμα να κυκλοφορήσουν μόνοι σε αυτές τις γειτονιές και πώς αλλάζουν τα πράγματα σιγά σιγά.
«Τον συγκινούσε τον Φασιανό η επαφή με τους ανθρώπους εδώ, που ασκούσαν όλα τα επαγγέλματα και αυτό ακριβώς ήθελε να αποτυπώσει και στα έργα του, στα βιβλία αλλά και σε μία μεγάλη κατασκευή για το μετρό του Μεταξουργείου, όταν άνοιξε το 2000». Όπως και η μεγάλη του αγάπη για τις γάτες, που βρίσκονται σε πολλούς πίνακές του.
Έφυγε για το Παρίσι τη δεκαετία του ΄60 και 10 χρόνια μετά, έλαβε ένα γράμμα από τη μητέρα του, που του έλεγε ότι το ξεφορτώθηκε το σπίτι και ότι «η μπουλντόζα το κατεδάφισε μέσα σε μισή ώρα, μαζί και τις αναμνήσεις του», για να το δώσει αντιπαροχή. Ο Φασιανός επέστρεψε στην Αθήνα τη δεκαετία του '80, το αγοράζει και ζητά από τον φίλο του αρχιτέκτονα Κυριάκο Κρόκο να το αναδιαμορφώσουν.
«Ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, με τον οποίο συνεργάστηκε έτσι ώστε να ξαναγίνει αυτό το σπίτι, αλλά με έναν τρόπο που να το δείχνει να γερνάει με φυσικό τρόπο. Χρησιμοποιήθηκαν λοιπόν γήινα υλικά, όπως χειροποίητο μωσαϊκό, το μπετόν με την πέτρα, που «δένουν» αρμονικά. Το κτίριο δεν είναι βαμμένο με κλασικό χρώμα, αλλά ενσωματωμένο σε σκόνη, που έχει φτιαχτεί από ειδικό πέτρωμα.
Πήρε καιρό να γίνει, γιατί η λογική και των δύο ανδρών δεν ήταν άντε να τελειώνουμε, αλλά να πάρει όσο χρόνο χρειαστεί. Ακόμα και τα πόμολα ή τα φωτιστικά ήταν επιλογές του Φασιανού. Είναι από τα λίγα κτίρια όπου βλέπουμε την άμεση σύνδεση ζωγράφου και αρχιτέκτονα και αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς οι άσχημες πολυκατοικίες του κέντρου μπορούν να αναδιαμορφωθούν».
Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 1995 με σκοπό να εκτεθεί η συλλογή του καλλιτέχνη, αλλά με τρόπο οικείο και όχι σαν να είναι μία ακόμη πινακοθήκη. Δεν ήθελε όμως να το ανοίξει γιατί οι ευθύνες ήταν πολλές. «Θα το κάνουν οι ιστορικοί του μέλλοντος», όπως συνήθιζε να λέει. Το ανέλαβε τελικά η οικογένειά του, ενώ αποτελεί και τον μοναδικό επισκέψιμο χώρο που έχει επιμεληθεί ο Κυριάκος Κρόκος, όπως και το τελευταίο project, πριν φύγει από τη ζωή.
Στο Μουσείο του Αλέκου Φασιανού, υπάρχουν έργα από διαφορετικές περιόδους, με κάποια να έχουν ολοκληρωθεί στο Μουσείο, αφού εκεί υπάρχει και το ζωγραφείο του, το ατελιέ. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, που μόλις ξεκίνησαν, είναι βασικό κομμάτι του Μουσείου, για διαφορετικές ηλικίες και σαφώς επηρεασμένα από την πόλη. Μέσα από το θέατρο σκιών, φτιάχνουν τις δικές τους παραστάσεις, γίνονται επιμελητές του Μουσείου για μία μέρα («τους δίνουμε και πτυχίο φεύγοντας»).
Ο Αλέκος Φασιανός λάτρευε τα παιδιά, πίστευε πολύ σε αυτά αλλά και παιδί μέσα του. «Αλίμονο στους ανθρώπους που θα χάσουν την παιδικότητά τους» έλεγε, και θα ήταν πολύ περήφανος αν έβλεπε ότι το Μουσείο του γεμίζει από παιδικές φωνές. Κάτι παρόμοιο θα συμβεί και στο ατελιέ που διατηρούσε στην Τζια, που ανοίγει στις 15 Ιουλίου.
