H πανδημία παγίωσε τις ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών στον παγκόσμιο χάρτη των έμφυλων διακρίσεων. Η γυναικεία εργασία έγινε το κύριο θύμα της και μέσα στα δύο χρόνια της υγειονομικής κρίσης, αναδύθηκαν περισσότερο από ποτέ, ανισότητες στην εναρμόνιση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, προκαταλήψεις, το βασικό μισθολογικό χάσμα και μια λίστα από «προβληματικές» έννοιες ετών.
Αρκεί να θυμηθεί κανείς τις 20 εξαντλημένες μητέρες που μαζεύτηκαν τον Ιανουάριο του '22 σε ένα γήπεδο της Βοστώνης στη Μασαχουσέτη, ουρλιάζοντας επί 20 λεπτά για τους συγκρουόμενους και απαιτητικούς ρόλους τους. Παράτησαν κάθε καθήκον, άφησαν τα παιδιά τους στο σπίτι και συγκεντρώθηκαν στο γήπεδο ποδοσφαίρου ενός σχολείου της περιοχής τους, η μία δίπλα στην άλλη, σχηματίζοντας έναν κύκλο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που οι New York Times έδωσαν την ευκαιρία σε εργαζόμενες μητέρες μέσω πανδημίας να αφιερώσουν ένα λεπτό, μπαίνοντας σε ένα ψηφιακό περιβάλλον όπου μπορούν να φωνάξουν, να κλάψουν, να ουρλιάξουν όποτε το έχουν ανάγκη.
Στην Ελλάδα, έχουν γίνει σημαντικά βήματα για να αλλάξει όλο αυτό και να έρθουμε πιο κοντά στη νομική ισότητα των δύο φύλων. Το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων έχει αποδείξει ότι στηρίζει με πράξεις τις γυναίκες που είτε μπαίνουν για πρώτη φορά στον εργασιακό στίβο, είτε επιθυμούν να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας μετά τη δημιουργία οικογένειας, είτε αυτή τη στιγμή είναι άνεργες.
Η ενίσχυση της γυναικείας εργασίας σε πρώτο πλάνο
Η Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Μαρία Συρεγγέλα, περιγράφει πιο αναλυτικά τις αλλαγές που καταπολεμούν καθημερινά τα έμφυλα στερεότυπα στην αγορά εργασίας. «Εργαζόμαστε συστηματικά, με πλάνο, μεθοδικότητα αλλά και αφουγκραζόμενοι τις σύγχρονες ανάγκες και το συνεχώς μεταβαλλόμενο πλαίσιο για την αύξηση των ποσοστών συμμετοχής στην αγορά εργασίας των γυναικών». Η εκδήλωση που έγινε πριν λίγες μέρες με θέμα το «Γυναικείο Επιχειρείν στον τομέα των Start up επιχειρήσεων» δίνει την απάντηση στην ερώτηση για το αν γίνονται βήματα προς την ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών στους τομείς της τεχνολογίας, της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας αλλά και τη γενικότερη προώθηση της γυναικείας εργασίας.
«Σημαντικός είναι και ο ρόλος του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025, μέσα από το οποίο επιδιώκεται η ενδυνάμωση των γυναικών για την ενασχόλησή τους με επιστήμες STEM και την επιστημονική έρευνα, ενώ ταυτόχρονα προωθείται και η ενεργή συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις ευθύνης και η ανάληψη ηγετικών θέσεων»
Το Υπουργείο Εργασίας στηρίζει τις γυναίκες που επιθυμούν να κάνουν το δικό τους επιχειρηματικό εγχείρημα με προγράμματα του ΕΣΠΑ, με δράσεις του υπουργείου ή τη δημιουργία του Κέντρου Καινοτομίας για τις Γυναίκες. Κάπως έτσι, κάθε γυναίκα που το επιθυμεί, εισέρχεται σε χώρους που μέχρι πρότινος ήταν ανδροκρατούμενοι. Οι δράσεις που υλοποιούνται στο σύνολό τους, προωθούν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, ενισχύουν την εκπαίδευση και κατάρτιση των γυναικών στην έρευνα και την τεχνολογία, προάγουν την ισότητα στις αμοιβές και αντιμετωπίζουν τα επαγγελματικά στερεότυπα εξαιτίας του φύλου.
Στον δρόμο προς την καταπολέμηση των προκαταλήψεων, η Υφυπουργός υπογραμμίζει: «οφείλουμε να συμβουλεύουμε τους νέους να μην διαχωρίζουν τα επαγγέλματα σε γυναικεία και αντρικά. Οφείλουμε όλοι και όλες να καταπολεμήσουμε τα έμφυλα στερεότυπα στην αγορά εργασίας που είναι επιζήμια για τις γυναίκες και τις σταδιοδρομίες τους». Η επιτυχία του όλου εγχειρήματος που στοχεύει στην εξάλειψη κάθε εργασιακής ανισότητας, όπως τονίζει, είναι γεμάτη προκλήσεις αλλά οι στοχευμένες δράσεις έχουν ως θεμελιώδη βάση τους «την τόνωση και τη μακροχρόνια στήριξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας».
Προγράμματα για την εναρμόνιση της επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής
Η απάντηση στο πώς μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, δίνεται από το ίδιο το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025. Κάθε μέτρο που περιλαμβάνεται σε αυτό, αντανακλά το όραμα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, αλλά και της κυβέρνησης, προς αυτόν τον στόχο. «Θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικές μόνο από τις πολλές πρωτοβουλίες που ελήφθησαν έως σήμερα, αλλά και όσες επακολουθούν. Μία από αυτές είναι το πρόγραμμα: «Νταντάδες της Γειτονιάς», το οποίο αφορά τη φύλαξη βρεφών ηλικίας από δύο μηνών έως 2,5 ετών και μέσα από αυτό θεσμοθετείται η οικονομική ενίσχυση των εργαζομένων γονέων για τη φύλαξη των παιδιών τους. Το μέτρο, το οποίο θα τεθεί σε εφαρμογή αρχικά πιλοτικά και στη συνέχεια καθολικά στο σύνολο της χώρας, όχι μόνο θα διευκολύνει οικονομικά χιλιάδες οικογένειες, αλλά ταυτόχρονα θα βοηθήσει προς την κατεύθυνση της απάλειψης του διλήμματος «καριέρα ή οικογένεια».
Ένα ακόμη μέτρο, το οποίο προωθείται για την στήριξη των γυναικών είναι η δημιουργία χώρων φύλαξης βρεφών σε μεγάλες επιχειρήσεις. Σε όσες επιχειρήσεις ενταχθούν στο πρόγραμμα, θα επιδοτείται για δύο χρόνια η πρόσληψη έως δύο ατόμων, τα οποία θα είναι υπεύθυνα για τη φύλαξη των βρεφών, ενώ παράλληλα θα χρηματοδοτείται πλήρως και ο απαραίτητος εξοπλισμός.
Ο δρόμος προς τη νομική ισότητα των δύο φύλων (δεν) είναι μακρύς
Εξίσου σημαντική είναι και η ύπαρξη του Σήματος Ισότητας SHARE, με το οποίο η πολιτεία επιβραβεύει επιχειρήσεις που εμπράκτως υιοθετούν καλές πρακτικές και πρωτοβουλίες για την προώθηση της ισότητας των φύλων και την εξάλειψη προκαταλήψεων και στερεοτύπων στην αγορά εργασίας. «Είναι μία πρωτοβουλία από την οποία η κοινωνία και η επιχειρηματικότητα βγαίνουν πολλαπλά κερδισμένες: δημιουργείται μία κουλτούρα σεβασμού στην εργασία, τα εμπόδια των γυναικών στην επαγγελματική ζωή εξαλείφονται και οι εργοδότες αποκτούν και διατηρούν στο δυναμικό τους άτομα με υψηλές δεξιότητες και κατάρτιση».
Επόμενη ουσιαστική αλλαγή είναι και η απόκτηση του δικαιώματος για την ειδική άδεια μητρότητας των 6 μηνών για όλες τις εργαζόμενες με σύμβαση ιδιωτικού δικαίου στο δημόσιο. «Η προστασία της μητρότητας και της πατρότητας για πολλά χρόνια παρέμενε σε επίπεδο κανονιστικών διατυπώσεων και οραμάτων. Η σημερινή Κυβέρνηση, αντίθετα, ήρθε να μετουσιώσει τις γενικές αυτές διατυπώσεις σε νομοθεσία.
«Η Ελλάδα για πρώτη φορά, το 2022, βρέθηκε μεταξύ των 12 κρατών που σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας «Women, business and the law» συγκεντρώνουν το 100% της βαθμολογίας στον δείκτη για τη νομική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών»
Η διάκριση αυτή έρχεται σε συνέχεια μιας σειράς μέτρων που θεσπίστηκαν από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, κεντρικός άξονας των οποίων ήταν ο ισομερής καταμερισμός των οικογενειακών ευθυνών ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, ώστε να μην δημιουργείται ένα άτυπο προβάδισμα μεταξύ των δύο φύλων. «Ειδικότερα, ο νέος εργασιακός νόμος έχει προβλέψει για την εξίσωση των γονικών δικαιωμάτων των εργαζομένων μέσα από διατάξεις σχετικές με την αύξηση των ημερών γονικής αδείας για όσους απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα και την προστασία τους ως ατομικό και αμεταβίβαστο δικαίωμα»
«Παράλληλα, με τις άδειες πατρότητας καταπολεμούνται περαιτέρω τα έμφυλα στερεότυπα και αποδυναμώνονται στην πράξη οι εργασιακές αδικίες και τα αντικίνητρα για την πρόσληψη γυναικών, αφού πλέον άνδρες και γυναίκες καλούνται ισότιμα να συμμετέχουν στις οικογενειακές υποχρεώσεις και αποκτούν τα ίδια δικαιώματα μετά την απόκτηση παιδιών»
Καμία ανοχή σε φαινόμενα παρενόχλησης και κακοποίησης στους χώρους εργασίας
Μετά την επιβράβευση που ήρθε από εμπειρογνώμονες της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για το συνολικό έργο του Υπουργείου κατά της βίας των γυναικών, το μήνυμα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης είναι ξεκάθαρο. Όπως κάνει σαφές η κυρία Συρεγγέλα: «Δεν υπάρχει καμία ανοχή σε φαινόμενα παρενόχλησης και κακοποίησης στους χώρους εργασίας. Είμαστε από τα πρώτα κράτη εξάλλου που προχώρησαν στην κύρωση της Σύμβασης 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας, ενώ ο νέος εργασιακός νόμος ρυθμίζει λεπτομερώς και με αυστηρότητα τέτοιου είδους φαινόμενα. Γιατί όταν καλείς τα θύματα να μιλήσουν, οφείλεις ως πολιτεία πριν, να έχεις διασφαλίσει πως τα άτομα αυτά δεν θα υποστούν δυσμενή συμπεριφορά».
«Πιο συγκεκριμένα, ο νέος εργασιακός νόμος όχι μόνο προστατεύει απέναντι στην απόλυση και τα αντίποινα, τους εργαζόμενους που θα καταγγείλουν βίαιη συμπεριφορά αλλά υποχρεώνει επίσης και τους εργοδότες να προλαμβάνουν, να σταματούν και να αντιμετωπίζουν περιστατικά βίας και παρενόχλησης. Στο πλαίσιο αυτό εξάλλου, κάθε εργαζόμενος/η που αντιμετωπίζει κίνδυνο ζωής ή υγείας λόγω κακοποιητικής συμπεριφοράς καλύπτεται πλέον νομικά να αποχωρήσει από την εργασία για ένα εύλογο χρονικό διάστημα»
Περί επαναληπτικών στερεοτυπικών μοτίβων
Τα στερεότυπα, μεταξύ άλλων και τα έμφυλα στερεότυπα στην αγορά εργασίας, όπως τονίζει η Υφυπουργός, «δυστυχώς έχουν ένα "επίμονο" χαρακτηριστικό: αλλάζουν μορφή εύκολα ώστε να "επιβιώσουν" και εξαλείφονται δύσκολα».
«Γυναικεία και ανδρικά επαγγέλματα, βαριές και ελαφριές δουλειές, δουλειές κατάλληλες για γυναίκες που έχουν οικογένεια… Άρα λοιπόν υπάρχει μία και μόνη στρατηγική για να τα ξεριζώσεις, να αφουγκράζεσαι την κοινωνία, τις νέες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και να φροντίζεις ώστε οι νόμοι να μην μένουν απαρχαιωμένοι και απομακρυσμένοι από την πραγματική ζωή»
Σήμερα, η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την προώθηση της ισότητας στην αγορά εργασίας. Φυσικά χρειάζονται ακόμη περισσότερα μέχρι να ξεριζωθούν κάποιες από τις βαθιά αυτές ριζωμένες αντιλήψεις. Πρέπει όμως να αναφέρουμε πως η Ελλάδα, με τον νέο εργασιακό νόμο, απέκτησε νομική κατοχύρωση για τον σκοπό αυτό, θεσπίζοντας μεταξύ άλλων, μέτρα υπέρ της προστασίας των θέσεων εργασίας και της ομαλής επανένταξης στον εργασιακό στίβο όσων γυναικών έγιναν μητέρες, αλλά και διευρύνοντας τις παροχές για όσες επιθυμούν να γίνουν μητέρες και εργάζονται τον ιδιωτικό τομέα, ώστε να πλησιάσουν εκείνες που υπάρχουν για όσες εργάζονται στο Δημόσιο.
Τελικά,υπάρχει ιδανικός ορισμός για την «κοινωνική πολιτική»;
«Ιδανικοί ορισμοί δεν υπάρχουν. Ιδιαίτερα για φαινόμενα, έννοιες και πολιτικές οι οποίες μεταβάλλονται, εξελίσσονται και συναντούν συνεχώς νέες προκλήσεις, εμπόδια και πραγματικότητες που σχετίζονται με τις δυνατότητες της οικονομίας, τις κοινωνικές απαιτήσεις, τις αλλαγές στη δομή των επιχειρήσεων ή ακόμη και με άλλους εξωγενείς παράγοντες, όπως ήταν η πρόσφατη πανδημία. Άρα λοιπόν η "κοινωνική πολιτική" πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένας ζωντανός οργανισμός, ενώ η στρατηγική για τις ανισότητες στην εργασία πρέπει αν όχι να προλαμβάνει, τουλάχιστον να ακολουθεί έγκαιρα τις εξελίξεις», καταλήγει η κυρία Συρεγγέλα.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να θυμόμαστε τα εξής: «η πλήρης εξάλειψη των εργασιακών ανισοτήτων δεν ξεκινά ούτε από την επιβολή αυστηρών κυρώσεων στους εργοδότες, ούτε από τη θέσπιση νόμων που θα καταπατώνται στην πράξη. Ξεκινά από την κοινωνία. Οπότε όποια προσπάθειά μας, πρέπει να έχει αφετηρία την "εκπαίδευση" όλων μας. Εμείς οι ίδιοι είμαστε οι εργοδότες ή οι εργαζόμενοι, εμείς οι ίδιοι είμαστε αυτοί που όταν θα δούμε ή θα βιώσουμε ένα περιστατικό παρενόχλησης ή κακοποίησης θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η πολιτεία πλέον μας προστατεύει και δεν διατρέχουμε κίνδυνο αν προβούμε σε καταγγελία». Η αλλαγή ξεκινάει από εμάς.
